Želje deteta u suprotnosti sa njegovim najboljim interesom

U sudskoj praksi do suprotnosti između želje deteta i njegovog najboljeg interesa dolazi najčešće ukoliko se roditelji ne sporazumeju o zajedničkom vršenju roditeljskog prava, pa je sprovođenje odluke suda za dete najteže.

Porodičnim zakonom propisano je pravo deteta da održava lične odnose sa roditeljem koji ne vrši samostalno roditeljsko pravo, odnosno sa kojim ne živi na istoj adresi.

U sudskoj praksi nailazi se na različite situacije prilikom utvrđivanja autentičnog mišljenja i želje ml. deteta, kao i najboljeg interesa deteta. Naime, u nekim slučajevima nije moguće u potpunosti poštovati mišljenje i želju deteta jer nije u njegovom interesu. Ponekad se iskazano mišljenje deteta razlikuje od njegove želje i najboljeg interesa. Tu se može razlikovati nekoliko situacija u zavisnosti od uzrasta deteta:

1. Najčešći slučaj u sudskoj praksi je kad dete nije u mogućnosti da verbalizuje svoje mišljenje u uzrastu kad nije u stanju da verbalno izrazi svoje mišljenje i shvati najbolji interes, a to su deca starosti do tri godine i predškolskog uzrasta, kao i nižih razreda osnovne škole.

Deca do deset godina u praksi najčešće pokazuju privrženost ka oba roditelja ako je bračna ili vanbračna zajednica tek prestala i pokrenut sudski postupak ili pak privrženost samo jednom roditelju ukoliko je zajednica života roditelja prestala mnogo ranije, a nije uspostavljen odnos bliskosti i poverenja sa drugim roditeljem. U ovim prilikama dolazi do kršenja najboljeg interesa deteta, koji se crpi iz njegovog prava da viđa oba roditelja, što je od značaja za njegov dalji rast i razvoj u društvenim odnosima, a posebno kasnijim partnerskim odnosima, kako se to pokazalo u praksi. Propuštanjem da dete zbog poremećenih partnerskih odnosa gradi odnos sa drugim roditeljem u suprotnosti je sa željom i potrebom deteta, kao i njegovim najboljim interesom.

Prilikom donošenja odluke sudovi se, pored svih dokaza izvedenih u toku postupka, prvenstveno oslanjaju na procene Centra za socijalni rad, kako zbog stručnog znanja koje poseduju psiholozi i pedagozi zaposleni u Centru i propisanih kratkih rokova za postupanje u porodičnim postupcima, tako i zbog neadekvatnog prostora i ambijenta u sudovima u kojima bi deca neposredno dala svoju izjavu postupajućem sudiji.

Sud i organ uprave utvrđuju mišljenje deteta u saradnji sa školskim psihologom, odnosno organom starateljstva, porodičnim savetovalištem ili drugom ustanovom specijalizovanom za posredovanje u porodičnim odnosima, u prisustvu lica koje dete samo izabere (član 65. stav 6).

U sudskoj praksi pretežno se sreću situacije u kojima dete izražava mišljenje u prisustvu roditelja kod kog trenutno boravi, uz konstataciju Centra za socijalni rad da prisutan roditelj „ne utiče na dete”. Stav autora je da pribavljanje autentičnog mišljenja deteta u prisustvu roditelja kod kog dete živi ili trenutno boravi nije adekvatno i autentično, kao i da detetu mogu da se obezbede uslovi za izražavanje mišljenja i bez roditelja, uz bilo koju drugu blisku osobu ili stručnog radnika.

U situaciji kad je dete uzrasta kad nije u mogućnosti da verbalizuje svoju volju i želju, a to je uobičajeno do treće godine života deteta, sudska praksa je da se majci poveri vršenje samostalnog roditeljskog prava, uz održavanje ličnih kontakata sa ocem po međusobnom dogovoru roditelja.

Ukoliko sud odredi viđanje ml. deteta sa drugim roditeljem, a najčešće je to otac, dolazi do čestih nesuglasica među roditeljima u vezi sa terminom viđanja deteta zbog ritma hranjenja, spavanja i eventualnih nastalih zdravstvenih tegoba kod dece tog uzrasta, kao što je prehlada i slično.

U navedenim situacijama dolazi do nenamernog otuđenja ml. deteta od drugog roditelja ukoliko se viđanje sa drugim roditeljem ne odvija po ustaljenom ritmu, što nije u najboljem interesu deteta.

2. Druga najčešća situacija koja se javlja u sudskoj prasi jeste kada dete izražava svoje mišljenje i želju pod uticajem članova domaćinstva u kom živi. Naime, dete ne želi da izrazi svoje autentično mišljenje i želju zbog lojalnosti prema roditelju sa kojim živi u domaćinstvu ili porodičnoj zajednici. Ukoliko autentična volja deteta u ovakvim i sličnim situacijama ne može sa sigurnošću da se utvrdi, neophodno je odrediti viđanje u kontrolisanim uslovima ili bilo koji drugi način na koji bi detetu bila pružena mogućnost da ostvari svoja zakonska prava i pravo na održavanje ličnih kontakata sa roditeljem sa kojim ne živi u domaćinstvu bez ikakvog osećanja krivice.

3. Treća situacija u sudskoj praksi je kad dete najčešće u doba puberteta svoje mišljenje i želju izražava kroz bunt prema roditeljima ili jednom roditelju, koristeći odredbe Zakona da dete koje je navršilo 15. godinu života i koje je sposobno za rasuđivanje može da odluči sa kojim će roditeljem živeti.

Zaključak je da se volji deteta i uslovima u kojima živi u samom toku postupka mora pristupiti savesno i odgovorno, sa svim znanjima koja radnici Centra za socijalni rad poseduju, s obzirom na to da su oni prvi u kontaktu sa roditeljima i decom kada prestane zajednica života bračnih ili vanbračnih partnera. Nakon toga slede i sve raspoložive mogućnosti sudova, koji su u obavezi da se vode najboljim interesom deteta, bez obzira na to koliko su uslovi u konkretnim sudovima otežavajući za pribavljanje mišljenja deteta i njegovo izražavanje u datim okolnostima i koliko su sudski postupak i razumevanje istog teški za svakog učesnika porodičnog spora, a posebno za dete.

O ovoj temi više smo pisali  u tekstu sudije Vesne Martinović  u januarskom broju časopisa Lege Artis Propisi u praksi.